L'opera poetica immortale, in lingua, per antonomasia  è certamente "LA DIVINA COMMEDIA". In essa Dante Alighieri ha espresso molte componenti dei trascorsi storici e culturali del mondo italico. In seguito l'idioma che ha usato per scriverla è diventato la nostra Lingua nazionale. Se il sommo autore fosse vissuto sul nostro territorio, la celebre opera, forse avrebbe potuto suonare così.

CANTU  XXXIII  -  1-98

Vergine Maire, figlia de to’ figliu,
   mudésta e auta ciü che creatüra,
   puntu fermu d’eternu cunségliu,
ti sei chela che d’i omi a natüra
   ti ài cuscì nubilità, ch’u sou faitù
   u nu’ l’à despreixàu fasse faitüra.
'nt'u tou persentu s’è atissàu l’amù,
   che cun u sou cařù int’eterna paixe
   a l’à cuscì vusciüu burrì ‘sta sciura.
Chi zü, ti sei pe’ nui d’u dì lüxérna
   de carità, e giüstu, intra i möirénti,
   de speransa ti sei funtàna alerta.
Dona, tantu t’éi granda e vařù inténti,
   che chi vö grassia e a tü u nu’ ricure,
   a sou cuvéa  sens’aře a vöřà, a stenti.
A tou bunarietà che za’ a sucùre
   a chi u a dumanda, u ciü d’ê vöte, va'
   de sou vuřé au dumandà a precure.
In tü a misericordia, in tü a pietà,
    in tü a magnificensa, in tü a s’adüna
   cun tütu ch'int'u sou esse a l’è buntà.
Avu’ ‘stu chì, che d’â prefùnda trüna
   de l’üniversu fin chì u l’à miràe tüte
   e vite ... arensciàe üna pe’ üna,
u ven a süpricà, pe’ grassia, d’ê vertüte
   tantu, ch’u pösce cu’i soi ögli aissàse
   ciü in’autu, versu l’ürtima salüte.

 rivista il : 26 febbraio 2014

CANTU  III  -  45-98

Nui arrivavimu intantu au pe’ d’u munte;
   e gh’atrövavimu a roca cuscì erta,
   che pe’ ren mài e gambe i sun stàe prunte.
Tra Lerxi e A Türbia a ciü deserta,
   a strada ciü in ruvina, a l’è ina scařa,
   in versu chela, de bon fa’ e ’indüvérta.
“Chi sa’ avu’ da che çéngia a costa a cařa”,
   dixe u maistru mei fermandu u passu,
   “che ghe pösce muntà chi nu' gh'à l’ařa ?”
E intantu ch’u cegàva a tésta in bassu
   fandu memoria d’u camin, â mente,
   e mì mirava in sciü, d’inturnu au bàussu;
versu â man lerca é aparesciüu d’a gente
   d'àrime, ... ch'i nu' mustrava bulegà i péi soi,
   pe' di' ... de cume i derulava lente.
“Aissa”, digu, “maistru, i ögli toi:
   ecu, se mai, chi ne darà cunsegliu,
   se tràřu da tü medému nu’ ti pöi”.
U l’à miràu alu’, ... cu’a tùcia in pìgliu,
   diéndu:”Andamu in là, ch’i vegne cian;
   e tü mola a speransa, duçe figliu”.
‘Sta gente a l’eira ancu’ tantu luntan,
   diereva ciü d'ê nostre çentu brasse,
   cantu in bon tiravù u gh’a fa’ cu’a man,
candu i s’astrenze tüti ae düre bàusse
   de l’auta riva, e i stan fermi e çenzüi,
   mirandu nui, a mustrà de nu' afiàsse.
“O ben fenìi, o za’ fariöi çernüi”,
   Vergigliu u incuménsava, “pe’ ‘sta paixe
   che incredu ch'a l’atòche a tüti vui;
diéne duve ... ‘sta muntagna a sbàsce,
   cuscì che se ghe pösce andà insci'a çima;
   che perde tempu, a chi ciü sa’ ciü spiaixe”.
Cume e pegure ch’i sciorte dau serràu
   a üna, a due, a tre, ... pöi inseme i stan
   timuruse, asbasciàndu l’ögliu e u murru,
e chelu che fa’ a prima, e autre i fan;
   arrembanduse a chela, s’a s’aferma,
   â bona e chiete, e cume mai i nu’ u san;
cuscì òn vistu bugià e vegnìne a testa
   de chela sciòrta afurtünà, alantùra:
   vergögnùse int'a facia e a tùcia trésta.
Candu, chele davanti, i àn vistu ruta
   a lüxe in terra d’â mei parte drita,
   cuscì che a mei sciumbria a ’rrivava â barma
se sun fermae, e andae inderré au recàntu,
   e tüte e autre ch’e d’apröu i vegniva,
   nu’ savendu u perché, i l’àn fau autretantu.
“Nu' mia che m’u dumandi, v’u cunfiu
   ch’u l’è ben in corpu üman che vui vié;
   pe' cume in terra u lüme, au sù u à ravìu.
Nu’ ve maraviglié, ... ma alu’ incredéme,
   l’è cu'a vertü che da'u cielu a gh'arriva,
   che d’agagnà ‘sta gran muntà ghe préme”.
Cuscì u maistru; e chela gente bràva
   “Munté”, i n’àn ditu, “andéne avànti dunche”,
   e cu’u desciü d’a man i n’u mustràva.

CANTU  I  -  1-30

'nt'u mezu d’u camin d’u vive nostru
    me sun atrövau pe’ ina buscaglia scüra,
    che u mei andà l’è scantunàu dau postu.
Ahi, in cantu a di’ duv’eira, l’è ben düra,
    pe’ ‘stu boscu sarvaigu e aspru e forte
    che int'u pensaghe me reven agaüra,
tantu l’è gràmu e pocu ciü d’a morte;
    ma pe’ parlà d’u ben che gh’òn atrövau,
    ve diròn d’ê autre cose descüverte.
Nu’ saciu dive ben cume sun intrau,
    tant’eira cin de sonu a chelu puntu,
    candu a strada ciü bona òn abandunau.
Ma pöi, duve feniva ‘stu recantu,
    ch’u m’àva propiu tantu spaventau
    atrövandume ai pei d’in custun grandu,
mirandu versu l’autu òn remarcau:
    gh’eira a l’abrigu a lüxe d’u pianeta
    ch’a u mustra, int'i sou canti, agaribàu.
Alura a puira a s’éira fa’ ciü chieta,
    che int'u perséntu a m’éira cuntügnà
    a nöte ch’òn passau cun gran caghéta.
E cume cheli cu’a lena asciarmà,
    'nsci'a riva d’a marina i s’astracàva
    pe’ arrezirasse a l’aiga ma’ astimà,
cuscì l’arima mei, che ancu’ a scapàva,
    a zira l'ögliu pe’ mirà ‘stu gàu,
    ch'in’omu vivu maiciü lasciàu u gh’àva.
Ciü tardi, da ‘sta fatiga arrepigliàu,
    cu'u pé pe’ réze delongu puntau in bassu,
    pe’ a ciàsa abandunà, me sun inandiau.

 CANTU  XXVI  -  90-142

                                                  «Candu
 me sun partiu da Circe, che in’anu e ciü,
     veixin a Gaeta, l’à ciamà Enea cuscì,
     inta pautrunìxe, a m’à tegnüu lazü;
 nì u duçù de me’ figliu, nì u patì
     d’u veciu paire, nì u debitu d’amù
     ch’u cimbrerà a Penelupe pe’ mì,
 gagnàme drente i l’àn pusciüu l’ardù
     ch’u m’aciapava, d’aspertime au mundu,
     cume ai vissi d’i omi e au sou vařù;
 me sun asbrivàu inscia marina, au largu,
     cun sulu in legnu e cu’a mei cumpagnìa,
     d’i pochi ch’i nu’ m’àva mai molau.
 N’òn vistu assai de rive e infin a Spagn^ìa,
     fina au Marocu, e l’isula d’i Sardi,
     e tüte e autre che ‘sta marina a bagna.
 Mì e i mei cumpagni za’ veci eirimu, e tardi,
     candu semu arrivai a ‘sta buca strenta
     duve Ercule u gh’à marcau i resgardi,
 cuscì che l’omu de passà u nu’ tenta:
     d’â man drita me sun lasciau Seviglia,
     cume d’â lerca gh’òn dugiàu za’ Çeute.
 - O frai - gh’òn ditu - che pe’ çentu miglia,
     cun resegu, ave’ agagnau u Punente,
     pe’ i pochi giurni ch’i marca a vegiglia
 de chelu ch’àmu a vive giüstamente,
     nu’ ste’ a negave ‘sta grand’esperiensa,
     derré au cařà d’u sù, nu’ gh’è va’ gente.
 Deghe vařù â vostra gran sümensa:
     nu’ se’ stai faiti a vive cume brüti,
     ma pe’ andà apröu a vertü e cunuscensa -.
 I mei cumpagni òn fau cuscì abrascài,
     cun ‘ste poche parole, pe’ u camin,
     che a sténtu l’averéva pöi fermài.
 Rezirà a nostra pùpa, inta matin,
     d’i remi àmu fau aře pe’ u gran vöřu,
     delongu pe’ agagnà d’â lerca, infin.
 Tüte e steře au delà de l’autru polu
     viéva â nöte, e u nostru au cu’ sutan,
     d’â riga d’a marina u nu' àva ròlu.
 Çinche vote u s’è açesu e tante smòrciu
     u lüme, ch’u arrestava suta â lüna,
     da candu semu intrài inte ‘stu gran çèrciu,
 duve n’è aparesciüu muntagna, brüna
     inta fürança, e maiscì auta au puntu
     che de’ de là, cuscì nu’ ghe n’è üna.
 Se gh’ascialàmu, ma revén tostu u ciantu;
     che da ‘sta növa terra in bugliu végne,
     ch’u ciàpa u nostru legnu d’int’in cantu.
 Tre vòte u n’à zirau cu’e aighe inséme:
     candu pöi â carta a pùpa u n’à adrissau
     e a prüa u n’à mandàu zü, pe’ fasse téme,
 fin che a marina u n’à au desciù serràu».

         L’episodiu de “Paulu e Francesca, da’u Cantu Chintu de l’Infernu, u l’a faitu parte d’u prugrama de «Nustalgia de Ventemiglia», u spetaculu che l’Aministrassiun d’a nostra Çità a mete sciü, intu Teatru Cumünale, dedicau ai «Spantegai» ch’i vegne a passà l’estae a Ventemiglia.
         Inta seirà d’u 10 d’avustu 2009, pe' cumençà u Segundu Tempu, a vuixe difüsa de Roberto Benigni a l’à pigliau a reçità, cum’u sa’ fa’ elu, l’incumençu d’u Chintu Cantu, cuscì cume Dante u l’à scritu, lasciandu pöi u campu a Luigin Maccario, che d’â platea u l’à cuntügnau «in ventemigliusu», arrezirau versu u prusceniu, duve ina eterea Mariacristina Brettòne, a l’à reçitau a parte de Francesca, cu’ ina  interpretaçiun ciü che prufesciunàle.
          L’adatamentu  d’i  versi  danteschi,  in  ventemigliusu,  u  l’è d’u meiximu Luigin Maccario. A regia teatrale a l’è staita maisciben cürà d’â meixima Mariacristina Brettòne, ascistia dai tecnici de l'Ariston.

 

CANTU  V  -  70-142

   Sentia a mei ghida, che lilà u m’à urdiu
   d’antighe dame u rolu e gran messé;
   d’â cumpasciun pigliau, e in po’ sturdiu.
On cumençau: “Pueta, vurenté
parlereva a ‘si dui che inseme i stan,
e paresce che au ventu i van darré”.
   Elu u m’à ditu: “Va la’, candu i seran
  a nui ciü da veixin; tü alù arreséga,
   pe’ chelu amù ch’u i réze, i vegniran”.
Cuscì che, cume u ventu a nui u li céga,
gh’òn dau ina vuixe: “O arime afanae,
vegnì a parlà cun nui, s’i nu’ v’u néga !”.
   Cume cuřumbe da l’estru asciamae
   cu’e aře aissae e ferme, ... ai duçi nìi
   i ven pe’ l’aria, da intenžiun purtae; ...
s’i dui, sciortìi dai tanti cuncüpìi,
a nui vegnendu d’â maligna çercia,
i lança in aria d’i afeitusi crìi.
   “O bestia, che ti sei piaixente e paixa,
  che vixitandu ti vai, pe’ l’oura persa,
   nui ch’amu culuriu terra sanghigna,
se fusse amiga d’u re de l’üniversu;
u preghereva za’ de date a paixe,
pe’ u tou mustrà pietà d’u ma’ perversu.
   Chelu che dime e che sentì v’apiàixe,
   mì ve diron e sentiron, gudüa,
  ‘tantu che u ventu, cum’u fa’, u va' a taixe.
S’atröva a terra duve sun nasciüa,
insci'a marina duv’u Padu u sbùca,
pe’ molà l’aiga ch’u l’à reçevüa.
    Amù, che u duçe cö lestu u s’impara,
    gh'à pigliau a elu-chì, d’a gran fegüra
  ch’i m’àn levau; e a moda ancu’ a m’agàra.
Amù, ch’u nu’ l’à amau, d’amà u perduna,
m’è aciapàu de elu-lì piaixé ‘scì forte,
che, cume ti pöi ve’, u nu’ m’abanduna.
   L’Amù ch’u n’à tirau versu ina morte:
    ch’u ‘u spéita za’ Cain ch’i à massau nui”.
  L’è ‘ste parole ch’i m’àn ditu forte,
e candu òn intesu e arime d’i dui,
òn sbasciàu a testa e l’òn tegnüa ‘scì bassa,
che u pueta u m’à ditu: “Co’ ti cùi ?”.
  Pöi, pe’ respunde, òn sciusciunàu:“Stramàssu,
  che dùçi pensamenti i àn cuveàu
   chesti dui chi, a tiràři a fa’ ‘stu passu !”
E a eli arrezirau, mì alu’ òn parlau,
dumandàndu: “Francesca, i toi martirìi
za’ ciacrinà i me fan, cumpasciunàu.
  Ma dime: au tempu d’i duçi toi suspirìi,
  a cose, e cume, u grande Amù u ve ména,
    pe’ fa’ cunusce a vui ‘sti dexidéirìi ?”.
E ela a mì: “Nesciüna grossa péna
p’arregordàve d’a nostra gagliardìxe
d'int'a miseria; e chi Vergìgliu u intréna.
  Se pe’ cunusce, l’incumensà raìxe
  d’u nostru amù, ti gh’ài tanta afesciùn,
    faròn cume ‘stu lì, ch’u cianze e u dixe:
Lezevimu, pe’ inà cumbinassiun,
de cume Lancilotu ... Amù à pigliau;
da pe’ nui semu, de la’ d’a prevensciùn.
    Ciü d’ina vota inti ögli l’òn mirau;
   chela letüra a n’à sggiancàu a fàcia,
   ma sulu in puntu l’è ch’u n’à agagnàu:
Candu ch’àmu lezüu d’a cuvéa ràcia,
d’esse baixau da chela tanta amante,
e elu-chì, ... che gh’òn stacau â garnàcia,
  a buca u m’à baixàu za’ tremörante.
    Galeotu l’è u libru e chi l’à scritu:
  chela giurnà nu’ amu lezüu ciü avante”.
Au tempu che u fařiö lolì u diesse,
l’autru u cianzéva; che, da ‘stu gran ciànze,
sun vegnüu menu, cume se möiresse.
    Sun picau zü, lì, cume in mortu u caze.