Andriö - Bertumé
(Cu’a facia celestina, vestî de celestin, cui lenzöi apesi a in ciodu, stanchi, mortificai e zü de corda, intantu che u campanin u pica e ünze bote e i trei tuchi, avanti mezanöte, i s’alaümenta)
BERTUMÉ (Fretànduse i brassi cue mae, çercandu d’ascaudasse) ‘Stu Castelu d’a Sgurbia u l’è ciütòstu bagnüstrau, o aumancu, û l’è ìnte ‘sta trüna duve semu d’ubrigài a serràsse de giurnu.
ANDRIÖ (Intantu ch’u se stà sarzéndu in scciancun intu sou lenzö, cun aguglia e fi’) E pensà che e sgurbie i se ne stan tüta a giurnà a fasse ascaudà dau su’.
BERTUMÉ E a Vrigà u su’ u nu’ manca, messu cum’u l’è a l’abrìgu, inte ‘sta valada baixà dau Scegnù. (Se sente i tuchi d’a campana e Bertumé u i conta, da pe’ elu)
ANDRIÖ Ti senti, l’è tostu ura de ingiarmasse pe’ ve’ se ‘sta nöte riescimu a fa’ ressautà caicün. (A campana a fenisce de bàte)
BERTUMÉ Eh, scì, ünze bòte e trei tùchi. ... Dai, porzime ‘stu lenzö, fame u pieixé, che sun tarmente murtificau, che nu’ sciurtiréva mancu.
ANDRIÖ (U piglia i dui lensöi dai ciodi e u ne passa ün a Andriö) Ma pigliřa carma che nu’ ti gh’àgi da sciorte avanti mesanöte e nu’ t’acàpite cume a mì, chela seira.
BERTUMÉ Cale seira ? .... Ti sei sautàu föra avanti l’ura, caiche vota ?
ANDRIÖ Chela vota de candu òn aprüvau a fa’ sbuì chela scignura ch’a pigliava u frescu insciu barcun. ... “Mira che ti sei in anticipu - a m’à ditu - u relöriu d’a geixa u nu’ l’à ancù sonau mesanöte. Cume ti fai a esse za’ chi ?” ... Sun scapau d’â vergögna.
BERTUMÉ (Intantu ch’u se infira u lenzö, çercandu de induvinà i sgarbi pe’ i ögli) Nu’ stame a dì ren, uramai nu’ se spaventa ciü nisciün, inte ‘stu paise.
ANDRIÖ (Iscì elu u se mete indossu u lensö) In tempu i se cagàva indossu tüti canti, pöi i anziai i l’àn incumensau a tratàne cun süficénza, senza ciü ressautà.
BERTUMÉ L’autra nöte, òn atrövau ün, ch’u l’eira sciurtiu da l’usteria pe’ liberasse d’in lìchidu, atacau â porta da crota, alura gh’òn faitu scrusce d’e caéne, ch’i fàva in son agiassànte, e chelu u m’à ragliau:“Ehi, fantarsmu, mira che e tou caéne i l’àn besögnu d’in po’ d’öriu”.
ANDRIÖ (Intantu ch’u se leva d’indossu u lensö, metenduseru insciu brassu) Dapöi i sun staiti i òmi de meza età a nu’ tegnine man, intantu che s’à passavimu a fa’ sghige ‘ste dunéte, chi sautava cume raine.
BERTUMÉ (Iscì elu u desmete u lensö, e u l’ingöglia) L’è arrivau fina u tempu che iscì e dunéte i nu’ ressautava ciü, cuscì s’à pigliavimu cui figliöràmi.
ANDRIÖ A mugliè d’u gardian a m’à faitu atrövà in biglietu, atacau â porta cun ina puntéta, duve gh’éira scritu:”Egregiu sciù fantarsmu, candu scià l’à feniu a sou spassegiata, scià l’arrembe a porta; che l’autra nöte scià l’à lasciau a ca’ düverta, ch’a me s’è incia de gati ramenghi, ch’i se sun bevüi u laite d’u nostru micìn”.
BERTUMÉ Scì, e mì, òn scuntrau in garsunetu ch’u vixitava a mustra d’i cadri, ciütostu distante dai sou parenti, alura gh’òn faitu bugià u mei lenzö marvagiaménte, e chelu cosu pecin u m’à criau: “Dime in po’, fantarsmu, fate lavà ‘stu lenzö, che ghe vö ina bòna bügà pe’ metite a l’unù d’u mundu”.
ANDRIÖ Roba da nu’ credighe ! Mancu ciü i figliöi i s’intimurisce de nui, inte ‘stu paise.
BERTUMÉ Nu’ gh’è ciü respeitu pe’ i fantarsmi.
ANDRIÖ Nu’ gh’è ciü religiun.
BERTUMÉ Gh’è da fa’ caicosa.
ANDRIÖ E cosa ? Sentimu !
BERTUMÉ Òn sentiu di’, che intu castelu de l’Ìsura i ghe stan dui nostri parenti ch’i l’arresce ancù a mete puira a tütu u paise.
ANDRIÖ E alura andamu a daghe ina man. ... Prufitamu de ‘sta nöte de lüna pe’ carassene zü, a l’Ìsura.
BERTUMÉ Se trasferimu lazü, cuscì cumenseremu ina növa vita da veri fantarsmi.
ANDRIÖ Alé, inandiamusene versu l’Ìsura. (I sciorte d’â lerca)
(Se smorsa e lüxi. Candu i s’assende l’è scangiau u scenariu)
SCENA SEGUNDA
Cassàn - Làmba
(Cu’a facia verdulina, vestî de verdulin, cui lenzöi insciu brassu, stanchi, mortificai e zü de corda, i l’intra d’â drita alümentanduse)
CASSAN Cantu ghe vurrerà pe’ arrivà a Vrigà, l’è mez’ura che caminamu e u paise u nu’ paresce ancù. (U s’asseta insc’in baussu)
LAMBA Sta’ tranchile che avanti che fasse giurnu gh’arrivamu. Me l’à ditu Andrì, pocu prima de parte pe’ Zena, l’anu passau, elu a Vrigà u gh’a passau ina vita, ... beh ! Se fa’ pe’ di’. (U se gh’asseta de fronte)
CASSAN Aumancu lasciü e gente i s’aspereixìsce ancù. Da candu i l’àn düvertu u castelu d’a Sgurbia, zira in mügliu de furesti, tantu ciü candu i l’arriva da Zena cheli ch’i l’àn a tusse.
LAMBA ‘Sta li a l’è gente de çità, ch’a sente ancù in po’ de puira, e a mantegne in po’ de sana süperstiziun.
CASSAN Autruché da nui a l’Ìsura, che da candu i fan arrivà cheli d’ê arpe, i nostru remescci de caene e i scrusci d’i nostri ossi i sun deventai insignificànti burdeli de fundu.
LAMBA Pöi, u populu de l’Ìsura, u l’à incumensau a fasse ciamà “Paise de l’arpa˝, aumancu fina a candu nu’ s’arrive au pessigau, duve u sonavù u l’aduvera e unge; alura i l’incumensa a storze u nasu, e mì u saciu u perché.
CASSAN Però, sece i lisurenchi che i furesti, ai fantarsmi i nu’ ghe crede ciü. ... E alura, àmu faitu ben a parte pe’ Vrigà, ti vierai lasciù che devertiméntu. ... Dai inandiamuse.
LAMBA Fermite in po’. ... (U mustra versu lerca) Mira lazü, chele due sciumbrie ch’i cařa, i se diereva fegüre de famiglia.
CASSAN I me paresce Andriö e Bertumé, òn vistu i sòi retrati candu òn durmiu chela nöte inta ca’ de Campurussu, muntandu in sciü.
LAMBA Speitamuri, alura, gardamu cos’i ne conta.
SCENA TERSA
Andriö - Bertumé - Cassàn - Làmba
ANDRIÖ (Intrandu d’â lerca) Oh, parenti. ... Se ben Cassan e Lamba, nu’. ... Duv’eiri passai, che l’eira tantu che nu’ gh’àva vostre nutizie.
BERTUMÉ (Intrandu d’â lerca) Bona a vui, cume mai da ‘ste parte ?
CASSAN Tü ti sei Andriö, e tü Bertumé, s’è tali e cali ai ritrati de Campurussu, stavu giüstu dighéndugheru a Lamba, che v’àva visti lazü.
LAMBA Scì, l’è vera u me l’à ditu, e avura che ghe pensu, ... m’arregordu fina mì d’aveve visti in retratu a Duzàiga, uramai l’è caiche sécuřu, ma nu’ se’ scangiai pe’ ninte.
CASSAN Stavimu muntadu â Vrigà, pe’ vegnì cun vui intu castelu d’a Sgurbia, percose a l’Ìsura, e gente i nu’ l’àn ciü puira d’i fantarsmi, i se sun acustümai ai nostri burdeli.
LAMBA L’è vera, i cunusce tüti i nostri trüchi ê nostre prescessiun i nu’ l’impresciuna ciü. Nu’, gh’è ciü ren da fa’ ... lazü.
ANDRIÖ Ma mirè in po’, nui stavimu vegnéndu da vui, a l’Ìsura, percose inta Sgurbia, e cose i sun paresche. E gente i l’àn faitu l’abitüdine â nostra presenza e nu’ gh’è ciü versu de méte puira a nisciün.
BERTUMÉ Penséve che mancu inta nöte che vegne sciü a Tusse, e gente i l’àn puira de nui, au cuntrariu, forsci lulì u l’è pezü de pézu.
ANDRIÖ Ma se iscì da vui l’è a meixima müxica, alura, cose purremu fa’ ?
CASSAN A parte u faitu che a nu’ l’è a meixima müxica, da nui i sona l’arpa, e maiscì ben; ma iscì se sonessimu i viurìn, nu’ ghe ren da fa’.
LAMBA Àmu fina aprövau a sunà e campane a stùrmu. I se sun spaventai fina a Duzàiga e a Pigna, ma i lisurenchi i nu’ l’àn faitu ina céga, i l’àn cuntügnàu a dorme tranchili.
BERTUMÉ Ma, ... alura, ... se a Duzàiga i se sun spaventai, ... andamusene a Duzàiga, forsci lì i sun menu amariziài.
LAMBA L’è vera, u dixe ben, andamusene a Duzàiga, inta ca’ maire, lì forsci i l’apreixeràn a nostra opera.
CASSAN Gh’a famu a arrivaghe avanti che fasse giurnu ?
BERTUMÉ Pensu de scì, se passamu p’ê scürse, m’arregordu che candu sun muntau sciü gh’averon messu in’uréta.
ANDRIÖ U camin ti u sai ? ... E alura andamu. (I fan pe’ inandiasse versu â lerca)
CASSAN Mirè lazü, chele due sciumbrie ch’i munta ! Ch’î seràn, a st’ura ?
BERTUMÉ Sece chi vö, famuri ressautà, cuscì se tegnìmu in alenamentu.
LAMBA Alé, alè, metemughe puira. (I s’aciata, ciacün int’in cantu d’a scena)
SCENA CARTA
Morrué - Übértu - Andriö - Cassàn - Làmba - Bertumé
(Morrué e Übértu, cu’a facia gialéta, vestî de gialétu, cui lenzöi insciu brassu, stanchi, mortificai e zü de corda, i l’intra d’â lerca mungugnàndu)
MORRUÉ Ma nu’ ti àvi vistu d’ê sciumbrie, inte ‘stu lögu ?
ÜBERTU Me’ paresciüu, ma forsci sun in po’ stancu.
(Se sente in reméscciu de caéne e in forte ventu de tramuntana)
MORRUÉ (U paresce dau sou cantun, fàndu svöratà u lenzö ch’u l’à indossu) Uhhh ! ... Uhhh !
ANDRIÖ (Meiximu cumpurtamentu) Ohhh ! Ohhh !
CASSAN (Meiximu cumpurtamentu) Ahhh ! Ahhh !
LAMBA (Meiximu cumpurtamentu) Ihhh ! Ihhh !
MORRUÉ (Aciapau intu mezu de ‘sta masnada) E ciantéra li ! ... Gh’amanca chelu ch’u fa’: (U l’imita) “Ehhh ! Ehhh !”, epöi semu a postu.
ÜBERTU (Elu meiximu, u rie de güstu) Ah, ah, ah, ah ! Che desmùru, i vön mete puira a dui fantarsmi prufessiunisti.
ANDRIÖ (Surpresu) Prufessiunisti ?! (U se leva u lenzö, cegànduru insciu brassu)
MORRUÉ Scì, semu i fantarsmi titulari d’u castelu de Duzàiga.
BERTUMÉ (Levànduse u lenzö) L’è vera, avura l’òn mirai ben; i sun Morrué e Übértu, l’òn visti insci cadri, inta ca’ de Inéia.
LAMBA Scì, scì, Morrué e Übértu, s’è d’u Miletrüxentu, l’è vera ?
ÜBERTU Scì, ciü o menu, semu lì. ... Ma cosa v’è sautau inta testa de çercà de metine puira ?
CASSAN Semu fantarsmi nui iscì, semu de Avrigà e l’Ìsura, nu’ n’avè ricunusciüu ?
MORRUÉ Ma scì, che v’àmu cunusciüu, s’è Andriö, Bertumé, Cassàn e Lamba.
ÜBERTU S’e tàři e càli ae pitüre de Zena, spüai insc’ina ciàpa.
MORRUÉ Ma nû saveva che eiri a fa’ i fantarsmi da ‘ste parte.
ANDRIÖ Caravimu da Vrigà d’â disperaziun, che e gente i nu’ l’àn ciü puira de nui, candu àmu inscuntrau Cassan e Lamba ch’i muntava da l’Ìsura pe’ u meiximu mutivu; cuscì avimu decisu de vegnì a Duzàiga, pe’ ve’ se e cose i van megliu, li’.
ÜBERTU Megliu ! ... I dussaighin i sun fina riescî a terrurizàne nui, â nöte de Ferravùstu, intantu che andavimu a çercà d’arrecampasse caiche michéta, i l’àn faitu in ciaravügliu de corpi e de fögu, ch’i n’àn faitu scapà a gambe.
MORRUÉ I li ciama föghi d’artifìçiu, e uramai tüti i àni l’è a meixima müxica, tantu che àmu preferiu scangià aria.
ANDRIÖ Muntavi in sciü pe’ lolì ? Nu’ l’è aria mancu in sciü !
CASSAN L’è megliu carràssene â marina.
BERTUMÉ Andamu a Ventemiglia, a ve’ s’atrövamu in postu adatu.
LAMBA A parte che a Ventemiglia u castelu u l’è ae fundamenta, u Forte i l’àn arrubatàu e Casterd’Apiu u l’è tropu föra man, li’, nu’ l’è aria pe’ nui D’Oria.
MORRUÉ L’è vera, ghe n’àmu cumbinae tròpe lazü. Andamu a resegu che au postu de fàne puira e basta, i ne daghe ancù caiche càrrega de corpi.
ÜBERTU Alura andamu a San Römu !?
ANDRIÖ A San Römu, nu’ gh’àmu faitu gairi vita, in passau.
BERTUMÉ Nu’ sulu, ma da candu gh’è u Casinò, i sun deventai tüti richi.
CASSAN Magari, tüti richi, nu’ propiu, ma trafegùi scì, e fina tantu.
LAMBA Anderessimu a resegu de fasse levà e braghe.
MORRUÉ Alura razünzemu Inéia, li’ gh’àmu ina bela ca’ in centru.
ÜBERTU A Inéia triunfa u fantarsma de Andrì, e duve gh’è elu nu’ ghe n’è pe’ nisciün.
ANDRIÖ I gh’àn fina dedicau ina pisciadela persunale, aiscì se elu de pumate u nu’ n’à mai vistu e u nu’ n’à mai pusciüe vié.
CASSAN E se se n’andessimu fina a Zena ?
BERTUMÉ Beliscimu, fina a Zena ! ... A pei, l’è lögni.
MORRUÉ Pigliamu u tren !
I AUTRI (Inseme) U tren !!!!
MORRUÉ Scì, u tren, il treno, chelu ch’u camina insce rutaie d’a ferruvia. ... Sentirè che beli burdeli de feraglie che se sente li’ surva.
LAMBA I deve aveřu inventau inte l’Ötuçentu, u saciu percose i n’àn esprupriau de terrei a Luàn, pe’ faghe passà u binariu, propiu arrente â nostra vila, intu parcu.
ANDRIÖ Be', alura muntamu insce ‘stu tren e andamu a Zena !
BERTUMÉ E se andessimu a Munegu !? ... U l’è ciü veixin.
CASSAN Nu’ ti n’ài cumbinau abasta de casin a Munegu, ti vöi fina riturnaghe.
BERTUMÉ Fava pe’ di’. ... Me paresceva ciü prestu faitu.
LAMBA A Munegu i nu’ ne lascereva intrà, i ghe n’àn tropi i Grimaudi, de fantarsmi ascusi.
MORRUÉ Nu’ n’arresta che Zena, riturnàmu ae urigini.
ÜBERTU Scì, sun d’acordiu, a Zena atröveremu da fa’ ben.
ANDRIÖ Sun següru che a Zena i l’àn ancu’ puira de nui fantarsmi.
CASSAN Nu’ paresce, ma inte grandi çità a superstiziun a l’è ciü in vöga, ancu’ au giurnu d’ancöi.
LAMBA Pö esse vera. ... Iscì mi’ sun pe’ Zena.
MORRUÉ Scì, Andamu a Zena, e lasciamu ‘ste terre sperdüe au sou destin.
ÜBERTU Sta’ bravu, nu’ state a fa’ sente, che inte ‘si posti i sun ben cuntenti de purrè custrüisse in sou destin, föra d’i manézi de Zena.
(I s’inandia tüti versu a staziun, sciurtendu d’â lerca)
MORRUÉ (Föra d’a scena) Duve andamu a piglià ‘stu tren.
BERTUMÉ (Föra d’a scena) Andamu â staziun d’â Burgighea, ... li’ nu’ ne’ vierà propiu nisciün.
ANDRIÖ S’i ne viésse i purrereva aiscì fàsse catru risate, lì i sun abitüài a l’ümurismu.
CASSAN Co’ ti dievi d’u destin de e gente de ‘sta Rivéira ? ......
Càřa a téřa
A FIN
