I  ZÖGHI  DE  BALINE

INTE  VENTEMIGLIA

Goffredo MACCARIO  - 1938 

MÉNE DE BALÍNE

    E ciü aduveràe i sun e priole, e giancole, chele de veiru, de cristalu e de ferru.

    E priole, i sun de pria, ê megliu tagliae pe’ i nòstri zöghi; e giancòle, i sun de gipu o de maun, ma iscì de purçelana - ‘ste ürtime i figliöi i e piglia dai tapei de ferru - chele de veiru i sun i tapi d’e biçicrete, e butéglie d’ê aigazöse; chele de cristalu i sun de veiru, ma cun tanti curui drénte; in scàngiu, chele de ferru i nu’ sun autru che e sfere d’i cuscineti d’i autumobiři.

    Au giurnu d’ancöi, però, nu’ s’atröva ciü gairi intu cumerciu e priòle, e u növu scistéma de tapà e biçicrete, u cumença a rende iscì raire chele de veiru.

    Pe’ u preixu, che i figliöi i dan ae baline se riferiremu a chelu d’avanti e d’u tempu d’a guerra d’u 1915-18, candu ghe n’eira in abundança de tüte e mene.

    Ina priòla a l’andava tre giancole, ma e giancole, caiche vòta i nu’ l’eira açetae; üna de veiru, due priole; üna de cristalu a puxeva andà da çinche fina a chinze o vinti priole, a segunda d’a grussessa e belessa d’i curui; ma üna de ferru a l’andava iscì ela, segundu a grussessa, çinche o sei priole.

MODU DE DAGHE

    U modu de daghe ciü cumün l’è a bestìcuřa.

    Se ten a balina serrà infra l’ìndicu e a nuxe d’u diu grossu ch’u l’è cegau drente au parmu d’a man, e se ghe da a bestìcuřa che sereva in forte corpu in avanti destendendu u diu grossu in föra.

    A balina a fa’ fina a ciü d’in metru de vöřu.

    A man ch’a ghe da a se ten pugià contru l’autra, che a toca per terra. Se ghe pö iscì da’, tegnindu l’autra man pugià in sciù zenugliu, e lulì candu se tira luntan.

    U daghe u l’à iscì e sou regule ch’i sun:

    Dau puntu d’ùnde ün u ghe da’, cun a bestìcuřa, u pö fa’ in parmu in avanti cun l’autra man e issàra drita in sci dî.

    Nu’ se deve fa’ a göba, che sereva, ina vota fan u parmu, cegà a man in avanti in modu esagerau.

    Tantu a man ch’a ghe da’ cantu l’autra i deve sta’ ferme.

    Nu’ se deve da’ u spunciun, che sereva acumpagnà a besticuřa spunciandu u brassu in avanti pe’ manda’ a balina ciü luntan. U spunciun u pö anda’ se ün u tira d’in sciù zenugliu a ina grossa distansa.

    Se se ghe da’ cun u zenugliu nu’ se fa’ de parmu e se pö cegà a gamba in avanti cume se vö.

    Se chelu ghe da’ manca a caicüna de ‘ste regule u sou corpu u nu’ l’è bon, u perde a man, e u turna a mete a sou balina, cume e autre, se l’è u caixu, au postu de prima.

    In autru modu de daghe l’è a bocia. Cume dixe a parola se trata de lançà a balina cume ina bocia. L’è aduveràu numà inte caiche caixu e, in po’ de ciü, intu zögu a parmu e picu e inte l’acostu.

    A ina balina se ghe tira au vöřu o de ràfa e tüti i dui modi i sun boi. Tirandu au vöru, de vote se fa’ picaréstu, che l’è càndu a balina agantà a schita via e l’autra a l’arresta au sou postu.

PRIVILEGI  E  DIRITI  GENERALI

    I sun cheli ch’i sun boi pe’ tüti i zöghi. I l’an ‘sta carateristica, che a in diritu de ina parte fa’ riscontru in diritu cuntrariu pe’ l’autra parte, e a in privilegiu pe’ ina parte fa’ riscontru u diritu de inibìru da l’autra.

    Pe’ gode de in diritu o d’u sou cuntrariu, d’in privilegiu o d’u diritu de inibìru, besögna ciamàri a vuxe auta, e daitu che i nasce intu mèiximu mumentu, u primu a esse ciamau u l’à u desciü.

BENTEGNÜA  - MARTEGNÜA

    Se ina balina a pica int’ina cosa mobile, cume in baussu, ina scarpa de ün ch’u passa, ec. e chi l’à lanca u l’à interesse ch’a se ferme duve a l’è, u cria bentegnüa,, e a balina a se lascia lì.

    Se pe’ contru a cosa a ghe porta danu, u cria martegnüa. Inte ‘stu caixu u piglia a pria duve a l’è pica e cun ‘sta chi u da’ in corpu â balina inta bona direciun, o dunca u prega u passante che a gh’è pica drente de daghe in caussu. U pö daghe in caussu elu mèiximu se a l’eira picà inta gamba d’in autru zügavù.

    Se a cosa a capita inte l’acostu, diendu martegnüa,, u zügavù u ghe turna a da’.

    I diriti de l’aversariu i sun de martegnüa contru bentegnüa e viceversa.

GLÖBU  - NINTE GLÖBU

    Se ina balina a l’è andaita a fenì de derrè a in ustaculu mobile, belu s’u fusse in carretu, u zügavù ch’u ghe deve tira’ u pö ciamà u privilegiu de levàru diendu grobu. L’aversariu u pö inibì ‘stu privilegiu diendu a tempu ninte grobu. Chi gode d’u privilegiu de grobu u deve leva’ elu mèiximu l’ustaculu mobile, u nu’ pö fasse agiütà da nisciün, e s’u nu’ gh’arriesce perché u l’è tropu grossu, pezu pe’ elu.

DRITU  - NINTE DRITU

    Se a in zügavù ghe vén megliu de tirà da in autru puntu che chelu duve u s’atröva, u pö ciamà u privilegiu de dritu o in dritu. U l’è numà ubrigau a mantegne a distansa.

    L’aversariu u pö inibìgheru diendu a tempu ninte dritu.

APRÖU  - NINTE APRÖU

    U zügavù u pö ciamà u privilegiu de daghe ina vota pe’ stüdià u terren o mesürà a sou aspertixe, e pruvàseghe. ‘Stu privilegiu u s’à diendu aprövu o me gh’aprövu.

    L’aversariu u pö inibiřu diendu a tempu ninte aprövu.

ZÖGU  MANTEGNÜU  - ZÖGU LIBERU

    Prima de cumençà a zügà, o dunca intu mumentu che u primu d’u zìru u ghe da’ pe’ a prima vota, se pö ciamà u zögu mantegnüu.

    Inte ‘stu caixu chi perde u pö ubrigà chi gàgna a cuntinuà u zögu fin che u nu’ se sece refau, che sereva a di’ fin che u nu’ l’àge turna gagnau e baline perse. Se però u cuntügna a perde e u l’arresta a lùcia, sensa baline, e u nu’ l’à ciü modu de avéne de autre sübitu, u nu’ pö pretende che u zoegu u cuntinue.

    Se ‘sta partia ubrigà a ven suspesa pe’ ina raixun calunche a nu’ s’arrepiglia ciü.

    Se nisciün dixe ninte se fa’ u zögu liberu.

NU’ GHE TIRU  - NINTE NU’ GHE TIRU

    Caiche vota a in zügavù ghe cunven de nu’ tirà e alura u dixe: nu’ ghe tiru e me ciamu derrè. Inte ‘stu caixu u perde u postu e u passa in cua au ziru. ‘Stu privilegiu u s’inibisce diendu : ninte nu’ ghe tiru.

    L’è da nutà che inte nisciün caixu se pö pretende dau zügavù a balina ch’a ghe serve pe’ daghe, e ch’a l’è iscì nome a bestìcuřa. ‘Sta balina ciascün u s’a prepara fretàndura infra due prie pe’ fàra vegnì ben rüvega e a nu’ sghìglie fra i dî.

           Terrole                                                     Ferrole                                                               Vedrole

I  Zöghi

U  TRIANGULU

    U l’è ün d’i ciü zügai, u se fa’ inte canti se vö, minimu dui. Se pö zügà tante baline. Se trata de tirà ae baline ch’i sun int’in trianguřu pe’ fare sciorte.

    Se fa’ in terra in trianguřu ciü o menu grossu a segunda d’u nümeru d’i zügavui e d’u nümeru d’ê baline che se ghe mete, percose se zöga de üna, de due, de tre, ec. a testa.

    Se mete e baline cume inte figüre - imaginandure ripurtae in sciù trianguřu che gh’è d’a fiancu - pöi se va’ a çinche o sei metri davanti â base d’u trianguřu e se indica o se marca a riga d’acostu.

    De chi i zügavui i s’acosta au trianguřu lançandu ciascün a sou balina sece cu’a besticuřa o a bocia. Se stabilisce cuscì u ziru o l’urdine intu tirà : chélu arrivàu ciü veixin u serà u primu e cuscì via.

    Pöi ciascun, dau puntu duv’u l’è arrivau inte l’acostu u cumença a tirà ae baline, o dunca, s’u se crede tropu luntan, a aveixinàsse ancura pe’ purrè tirà megliu.