Luigino Maccario POVERI FANTARSMI Foureta int’in atu in ventemigliusu, pe’ in’idea da “Tante storie per giocare” de Gianni Rodari

PERSUNAGI:

Andriö fantarsmu int'u castelu d’a Sgurbia, a Vrigà

Bertumé elu iscì

Cassàn fantarsmu int'u castelu d’ê Árpe, a l’Isuřa

Làmba elu iscì

Morrué fantarsmu intu castelu de Duzàiga

Übértu elu iscì

Int’a scena prima: U scenariu u rapresenta e crote d’u castelu d’a Sgurbia, â Vrigà.

Int’a scena segunda e int'e chele térza e càrta: u scenariu u l’è ina strada de campagna, a metà camin intra l’Ìsura e Vrigà.

SCENA PRIMA

Andriö – Bertumé

(Cu’a facia celestina, vestî de celestin, cui lenzöi apesi a in ciodu, stanchi, mortificai e zü de corda, intu mentri che u campanin u pica e ünze bote e i trei tuchi, avanti mezanöte, i s’alaümenta)

BERTUMÉ (Fretànduse i brassi cue mae, çercandu d’ascaudasse) ‘Stu Castelu d’a Sgurbia u l’è ciütòstu bagnüstrau, o aumancu, û l’è ìnte ‘sta trüna duve semu d’ubrigài a serràsse de giurnu.

ANDRIÖ  (Intantu ch’u se stà sarzéndu in scciancun intu sou lenzö, cun aguglia e fi’) E pensà che e sgurbie i se ne stan tüta a giurnà a fasse ascaudà dau su’.

BERTUMÉ E a Vrigà u su’ u nu’ manca, messu cum’u l’è a l’abrìgu, inte ‘sta valada baixà dau Scegnù. (Se sente i tuchi d’a campana e Bertumé u i conta, da pe’ elu)

ANDRIÖ  Ti senti, l’è tostu ura de ingiarmasse pe’ ve’ se ‘sta nöte riescimu a fa’ ressautà caicün. (A campana a fenisce de bàte)

BERTUMÉ Eh, scì, ünze bòte e trei tùchi. ... Dai, porzime ‘stu lenzö, fame u pieixé, che sun tarmente murtificau, che nu’ sciurtiréva mancu.

ANDRIÖ  (U piglia i dui lensöi dai ciodi e u ne passa ün a Andriö) Ma pigliřa carma che nu’ ti gh’àgi da sciorte avanti mesanöte e nu’ t’acàpite cume a mì, chela seira.

BERTUMÉ Cale seira ? .... Ti sei sautàu föra avanti l’ura, caiche vota ?

ANDRIÖ  Chela vota de candu òn aprüvau a fa’ sbuì chela scignura ch’a pigliava u frescu insciu barcun. ... “Mira che ti sei in anticipu - a m’à ditu - u relöriu d’a geixa u nu’ l’à ancù sonau mesanöte. Cume ti fai a esse za’ chi ?” ... Sun scapau d’â vergögna.

BERTUMÉ (Intantu ch’u se infira u lenzö, çercandu de induvinà i sgarbi pe’ i ögli) Nu’ stame a dì ren, uramai nu’ se spaventa ciü nisciün, inte ‘stu paise.

ANDRIÖ  (Iscì elu u se mete indossu u lensö) In tempu i se cagàva indossu tüti canti, pöi i anziai i l’àn incumensau a tratàne cun süficénza, senza ciü ressautà.

BERTUMÉ L’autra nöte, òn atrövau ün, ch’u l’eira sciurtiu da l’usteria pe’ liberasse d’in lìchidu, atacau â porta da crota, alura gh’òn faitu scrusce d’e caéne, ch’i fàva in son agiassànte, e chelu u m’à ragliau:”Ehi, fantarsmu, mira che e tou caéne i l’àn besögnu d’in po’ d’öriu”.

ANDRIÖ  (Intantu ch’u se leva d’indossu u lensö, metenduseru insciu brassu) Dapöi i sun staiti i òmi de meza età a nu’ tegnine man, intantu che s’à passavimu a fa’ sghige ‘ste dunéte, chi sautava cume raine.

BERTUMÉ (Iscì elu u desmete u lensö, e u l’ingöglia) L’è arrivau fina u tempu che iscì e dunéte i nu’ ressautava ciü, cuscì s’à pigliavimu cui figliöràmi.

ANDRIÖ  A mugliè d’u gardian a m’à faitu atrövà in biglietu, atacau â porta cun ina puntéta, duve gh’éira scritu:”Egregiu sciù fantarsmu, candu scià l’à feniu a sou spassegiata, scià l’arrembe a porta; che l’autra nöte scià l’à lasciau a ca’ düverta, ch’a me s’è incia de gati ramenghi, ch’i se sun bevüi u laite d’u nostru micìn”.

BERTUMÉ Scì, e mì, òn scuntrau in garsunetu ch’u vixitava a mustra d’i cadri, ciütostu distante dai sou parenti, alura gh’òn faitu bugià u mei lenzö marvagiaménte, e chelu cosu pecin u m’à criau: “Dime in po’, fantarsmu, fate lavà ‘stu lenzö, che ghe vö ina bòna bügà pe’ metite a l’unù d’u mundu”.

ANDRIÖ  Roba da nu’ credighe ! Mancu ciü i figliöi i s’intimurisce de nui, inte ‘stu paise.

BERTUMÉ Nu’ gh’è ciü respeitu pe’ i fantarsmi.

ANDRIÖ  Nu’ gh’è ciü religiun.

BERTUMÉ Gh’è da fa’ caicosa.

ANDRIÖ  E cosa ? Sentimu !

BERTUMÉ Òn sentiu di’, che intu castelu de l’Ìsura i ghe stan dui nostri parenti ch’i l’arresce ancù a mete puira a tütu u paise.

ANDRIÖ  E alura andamu a daghe ina man. ... Prufitamu de ‘sta nöte de lüna pe’ carassene zü, a l’Ìsura.

BERTUMÉ Se trasferimu lazü, cuscì cumenseremu ina növa vita da veri fantarsmi.

ANDRIÖ  Alé, inandiamusene versu l’Ìsura. (I sciorte d’â lerca)

(Se smorsa e lüxi. Candu i s’assende l’è scangiau u scenariu)

SCENA SEGUNDA

Cassàn – Làmba

(Cu’a facia verdulina, vestî de verdulin, cui lenzöi insci’u brassu, stanchi, mortificai e zü de corda, i l’intra d’â drita alümentanduse)

CASSAN  Cantu ghe vurrerà pe’ arrivà a Vrigà, l’è mez’ura che caminamu e u paise u nu’ paresce ancù. (U s’asseta insc’in baussu)

LAMBA  Sta’ tranchile che avanti che fasse giurnu gh’arrivamu. Me l’à ditu Andrì, pocu prima de parte pe’ Zena, l’anu passau, elu a Vrigà u gh’a passau ina vita, ... beh ! Se fa’ pe’ di’. (U se gh’asseta de fronte)

CASSAN  Aumancu lasciü e gente i s’aspereixìsce ancù. Da candu i l’àn düvertu u castelu d’a Sgurbia, zira in mügliu de furesti, tantu ciü candu i l’arriva da Zena cheli ch’i l’àn a tusse.

LAMBA  ‘Sta li a l’è gente de çità, ch’a sente ancù in po’ de puira, e a mantegne in po’ de sana süperstiziun.

CASSAN  Autruché da nui a l’Ìsura, che da candu i fan arrivà cheli d’ê arpe, i nostru remescci de caene e i scrusci d’i nostri ossi i sun deventai insignificànti burdeli de fundu.

LAMBA  Pöi, u populu de l’Ìsura, u l’à incumensau a fasse ciamà “Paise de l’arpa˝, aumancu fina a candu nu’ s’arrive au pessigau, duve u sonavù u l’aduvera e unge; alura i l’incumensa a storze u nasu, e mì u saciu u perché.

CASSAN  Però, sece i lisurenchi che i furesti, ai fantarsmi i nu’ ghe crede ciü. ... E alura, àmu faitu ben a parte pe’ Vrigà, ti vierai lasciù che devertiméntu. ... Dai inandiamuse.

LAMBA  Fermite in po’. ... (U mustra versu lerca) Mira lazü, chele due sciumbrie ch’i cařa, i se diereva fegüre de famiglia.

CASSAN  I me paresce Andriö e Bertumé, òn vistu i sòi retrati candu òn durmiu chela nöte inta ca’ de Campurussu, muntandu in sciü.

LAMBA  Speitamuri, alura, gardamu cos’i ne conta.

SCENA TERSA

Andriö - Bertumé - Cassàn – Làmba

ANDRIÖ  (Intrandu d’â lerca) Oh, parenti. ... Se ben Cassan e Lamba, nu’. ... Duv’eiri passai, che l’eira tantu che nu’ gh’àva vostre nutizie.

BERTUMÉ (Intrandu d’â lerca) Bona a vui, cume mai da ‘ste parte ?

CASSAN  Tü ti sei Andriö, e tü Bertumé, s’è tali e cali ai ritrati de Campurussu, stavu giüstu dighéndugheru a Lamba, che v’àva visti lazü.

LAMBA  Scì, l’è vera u me l’à ditu, e avura che ghe pensu, ... m’arregordu fina mì d’aveve visti in retratu a Duzàiga, uramai l’è caiche sécuřu, ma nu’ se’ scangiai pe’ ninte.

CASSAN  Stavimu muntadu â Vrigà, pe’ vegnì cun vui intu castelu d’a Sgurbia, percose a l’Ìsura, e gente i nu’ l’àn ciü puira d’i fantarsmi, i se sun acustümai ai nostri burdeli.

LAMBA  L’è vera, i cunusce tüti i nostri trüchi ê nostre prescessiun i nu’ l’impresciuna ciü. Nu’, gh’è ciü ren da fa’ ... lazü.

ANDRIÖ  Ma mirè in po’, nui stavimu vegnéndu da vui, a l’Ìsura, percose inta Sgurbia, e cose i sun paresche. E gente i l’àn faitu l’abitüdine â nostra presenza e nu’ gh’è ciü versu de méte puira a nisciün.

BERTUMÉ Penséve che mancu inta nöte che vegne sciü a Tusse, e gente i l’àn puira de nui, au cuntrariu, forsci lulì u l’è pezü de pézu.

ANDRIÖ  Ma se iscì da vui l’è a meixima müxica, alura, cose purremu fa’ ?

CASSAN  A parte u faitu che a nu’ l’è a meixima müxica, da nui i sona l’arpa, e maiscì ben; ma iscì se sonessimu i viurìn, nu’ ghe ren da fa’.

LAMBA  Àmu fina aprövau a sunà e campane a stùrmu. I se sun spaventai fina a Duzàiga e a Pigna, ma i lisurenchi i nu’ l’àn faitu ina céga, i l’àn cuntügnàu a dorme tranchili.

BERTUMÉ Ma, ... alura, ... se a Duzàiga i se sun spaventai, ... andamusene a Duzàiga, forsci lì i sun menu amariziài.

LAMBA  L’è vera, u dixe ben, andamusene a Duzàiga, inta ca’ maire, lì forsci i l’apreixeràn a nostra opera.

CASSAN  Gh’a famu a arrivaghe avanti che fasse giurnu ?

BERTUMÉ Pensu de scì, se passamu p’ê scürse, m’arregordu che candu sun muntau sciü gh’averon messu in’uréta.

ANDRIÖ  U camin ti u sai ? ... E alura andamu. (I fan pe’ inandiasse versu â lerca)

CASSAN  Mirè lazü, chele due sciumbrie ch’i munta ! Ch’î seràn, a st’ura ?

BERTUMÉ Sece chi vö, famuri ressautà, cuscì se tegnìmu in alenamentu.

LAMBA  Alé, alè, metemughe puira. (I s’aciata, ciacün int’in cantu d’a scena)

SCENA CARTA

Morrué - Übértu - Andriö - Cassàn - Làmba – Bertumé

(Morrué e Übértu, cu’a facia gialéta, vestî de gialétu, cui lenzöi insciu brassu, stanchi, mortificai e zü de corda, i l’intra d’â lerca mungugnàndu)

MORRUÉ  Ma nu’ ti àvi vistu d’ê sciumbrie, inte ‘stu lögu ?

ÜBERTU  Me’ paresciüu, ma forsci sun in po’ stancu.

(Se sente in reméscciu de caéne e in forte ventu de tramuntana)

MORRUÉ  (U paresce dau sou cantun, fàndu svöratà u lenzö ch’u l’à indossu) Uhhh ! ... Uhhh !

ANDRIÖ  (Meiximu cumpurtamentu) Ohhh ! Ohhh !

CASSAN  (Meiximu cumpurtamentu) Ahhh ! Ahhh !

LAMBA  (Meiximu cumpurtamentu) Ihhh ! Ihhh !

MORRUÉ  (Aciapau intu mezu de ‘sta masnada) E ciantéra li ! ... Gh’amanca chelu ch’u fa’: (U l’imita) “Ehhh ! Ehhh !”, epöi semu a postu.

ÜBERTU  (Elu meiximu, u rie de güstu) Ah, ah, ah, ah ! Che desmùru, i vön mete puira a dui fantarsmi prufessiunisti.

ANDRIÖ  (Surpresu) Prufessiunisti ?! (U se leva u lenzö, cegànduru insciu brassu)

MORRUÉ  Scì, semu i fantarsmi titulari d’u castelu de Duzàiga.

BERTUMÉ (Levànduse u lenzö) L’è vera, avura l’òn mirai ben; i sun Morrué e Übértu, l’òn visti insci cadri, inta ca’ de Inéia.

LAMBA  Scì, scì, Morrué e Übértu, s’è d’u Miletrüxentu, l’è vera ?

ÜBERTU  Scì, ciü o menu, semu lì. ... Ma cosa v’è sautau inta testa de çercà de metine puira ?

CASSAN  Semu fantarsmi nui iscì, semu de Avrigà e l’Ìsura, nu’ n’avè ricunusciüu ?

MORRUÉ  Ma scì, che v’àmu cunusciüu, s’è Andriö, Bertumé, Cassàn e Lamba.

ÜBERTU  S’e tàři e càli ae pitüre de Zena, spüai insc’ina ciàpa.

MORRUÉ  Ma nû saveva che eiri a fa’ i fantarsmi da ‘ste parte.

ANDRIÖ  Caravimu da Vrigà d’â disperaziun, che e gente i nu’ l’àn ciü puira de nui, candu àmu inscuntrau Cassan e Lamba ch’i muntava da l’Ìsura pe’ u meiximu mutivu; cuscì avimu decisu de vegnì a Duzàiga, pe’ ve’ se e cose i van megliu, li’.

ÜBERTU  Megliu ! ... I dussaighin i sun fina riescî a terrurizàne nui, â nöte de Ferravùstu, intantu che andavimu a çercà d’arrecampasse caiche michéta, i l’àn faitu in ciaravügliu de corpi e de fögu, ch’i n’àn faitu scapà a gambe.

MORRUÉ  I li ciama föghi d’artifìçiu, e uramai tüti i àni l’è a meixima müxica, tantu che àmu preferiu scangià aria.

ANDRIÖ  Muntavi in sciü pe’ lolì ? Nu’ l’è aria mancu in sciü !

CASSAN  L’è megliu carràssene â marina.

BERTUMÉ Andamu a Ventemiglia, a ve’ s’atrövamu in postu adatu.

LAMBA  A parte che a Ventemiglia u castelu u l’è ae fundamenta, u Forte i l’àn arrubatàu e Casterd’Apiu u l’è tropu föra man, li’, nu’ l’è aria pe’ nui D’Oria.

MORRUÉ  L’è vera, ghe n’àmu cumbinae tròpe lazü. Andamu a resegu che au postu de fàne puira e basta, i ne daghe ancù caiche càrrega de corpi.

ÜBERTU  Alura andamu a San Römu !?

ANDRIÖ  A San Römu, nu’ gh’àmu faitu gairi vita, in passau.

BERTUMÉ Nu’ sulu, ma da candu gh’è u Casinò, i sun deventai tüti richi.

CASSAN  Magari, tüti richi, nu’ propiu, ma trafegùi scì, e fina tantu.

LAMBA  Anderessimu a resegu de fasse levà e braghe.

MORRUÉ  Alura razünzemu Inéia, li’ gh’àmu ina bela ca’ in centru.

ÜBERTU  A Inéia triunfa u fantarsma de Andrì, e duve gh’è elu nu’ ghe n’è pe’ nisciün.

ANDRIÖ  I gh’àn fina dedicau ina pisciadela persunale, aiscì se elu de pumate u nu’ n’à mai vistu e u nu’ n’à mai pusciüe vié.

CASSAN  E se se n’andessimu fina a Zena ?

BERTUMÉ Beliscimu, fina a Zena ! ... A pei, l’è lögni.

MORRUÉ  Pigliamu u tren !

I AUTRI  (Inseme) U tren !!!!

MORRUÉ  Scì, u tren, il treno, chelu ch’u camina insce rutaie d’a ferruvia. ... Sentirè che beli burdeli de feraglie che se sente li’ surva.

LAMBA  I deve aveřu inventau inte l’Ötuçentu, u saciu percose i n’àn esprupriau de terrei a Luàn, pe’ faghe passà u binariu, propiu arrente â nostra vila, intu parcu.

ANDRIÖ  Be’, alura muntamu insce ‘stu tren e andamu a Zena !

BERTUMÉ E se andessimu a Munegu !? ... U l’è ciü veixin.

CASSAN  Nu’ ti n’ài cumbinau abasta de casin a Munegu, ti vöi fina riturnaghe.

BERTUMÉ Fava pe’ di’. ... Me paresceva ciü prestu faitu.

LAMBA  A Munegu i nu’ ne lascereva intrà, i ghe n’àn tropi i Grimaudi, de fantarsmi ascusi.

MORRUÉ  Nu’ n’arresta che Zena, riturnàmu ae urigini.

ÜBERTU  Scì, sun d’acordiu, a Zena atröveremu da fa’ ben.

ANDRIÖ  Sun següru che a Zena i l’àn ancu’ puira de nui fantarsmi.

CASSAN  Nu’ paresce, ma inte grandi çità a superstiziun a l’è ciü in vöga, ancu’ au giurnu d’ancöi.

LAMBA  Pö esse vera. ... Iscì mi’ sun pe’ Zena.

MORRUÉ  Scì, Andamu a Zena, e lasciamu ‘ste terre sperdüe au sou destin.

ÜBERTU  Sta’ bravu, nu’ state a fa’ sente, che inte ‘si posti i sun ben cuntenti de purrè custrüisse in sou destin, föra d’i manézi de Zena.

(I s’inandia tüti versu a staziun, sciurtendu d’â lerca)

MORRUÉ  (Föra d’a scena) Duve andamu a piglià ‘stu tren.

BERTUMÉ (Föra d’a scena) Andamu â staziun d’â Burgighea, ... li’ nu’ ne’ vierà propiu nisciün.

ANDRIÖ  S’i ne viésse i purrereva aiscì fàsse catru risate, lì i sun abitüài a l’ümurismu.

CASSAN  Co’ ti dievi d’u destin de e gente de ‘sta Rivéira ?

Càřa a téřa

A FIN