 |
 |
Rete Sciàbega Rete Gianchetà
Pubblicato sul numero XII de A BARMA GRANDE, edita dall’Istituto Internazionale di Studi Liguri nel 1972, questo lavoro in ventemigliusu del dottor Emilio Azaretti, ha la prerogativa di descrivere dettagliatamente la tipica rete da pesca, usata per catturare il pesce azzurro. Com’è fatta e come si adopera, a vantaggio delle generazioni future, che non hanno avuto modo di vederla in azione. Molto interessanti sono le glosse marinare, usate nel lessico dei pescatori.
A SCIÀBEGA
Cume a l’è faita e cume a s’aduvéra
Emilio AZARETTI - 1972
A sciàbega a l’è ina re’ furmà da due bànde, tegnüe drite inte l’àiga da ina fìřa de nateli inta parte survàna e da ina fìřa de ciùngi inta parte sutàna, che i fenisce int’in sacu.
A sciàbega a se càřa cu’ in gùssu, inçenzendu in tocu de marina e pöi a se tira d’in terra in modu ch’a rüme in sciù fundu, ubligandu i pesci a intrà intu sàcu.
E sciàbeghe ciü pecìne i se ciama: sciabeghéli, rissöre e rissörui.
E bande d’ina sciàbega urdinaria i sun longhe da sciüsciànta a çentuvìnti metri e fàite de maglie larghe, de çincantadui centimetri da grupu a grupu.
I brémi i sun e corde cüxie au cu’ survàn d’a re’ duve se ghe infira i natéli, brémi da nata, e au cu’ sutàn, duve se gh’infira i ciùngi, brémi da ciùngiu. A re’ a se arma da nata e da ciùngiu fissàndura ogni pàrmu au bréme cu’ in fi’ rubüstu, ch’u passa inte maglie. A cüxiüra da re’ in sciû bréme fra dui grupi a se ciama armariu.
I bastui, longhi dui o trei parmi e grossi cume in lasagnavù, i sun atacai in testa ae bànde. In tocu de corda longu u dugiu ch’u l’è atacau ae due estremità d’u bastun e u se ciama bragòtu o anche mància, u serve pe’ atacàghe e corde da tira a re’.
I casceléti i sun tochi de re’ ciü séga, maglia da l’ötu au déixe, longhi da déixe a chìnze metri, ch’i cunzunze e bande cu’ u sacu.
A gùřa a l’è l’avertüra d’u sacu. U bréme d’a nata u l’à e nate aveixinae cun üna ciü grossa intu mezu ch’a se ciama a maistra e a serve a marcà a mezarìa d’a re’.
U sàcu inta parte bassa u l’è furmau da ina re’ spessa e rubüsta sférsu da ciùngiu, faita de maglia maniman sempre ciü séga ch’a va’ da l’ùnze inte gùře fina au vintötu inta curùna. A parte survàna d’u sacu a se ciama spiunetu, faita de fiřau ciü lengéiru, ma cu’ u méiximu nümeru de maglie.
E curùne i cumença duve fenisce u sférsu da ciungiu e u spiunetu e i furma in sacu de maglia d’u trénta, longu da déixe a vìnti metri.
E còrde, grosse cume in diu e rubüste, i sun longhe çéntu metri e i serve pe’ carà e pe’ tirà a re’.
I barrì i se mete in sce a prima corda, a vìnti metri dai bastui, pe’ tegnìri a fi’ de l’àiga e pe’ ve’ che a re’ a séce parezà.
U gianchetà o brunzin u l’è in tocu de sacu, faitu de veřu, longu da dùi a càtru metri, ch’u s’azunta ae curùne pe’ a pesca d’i gianchéti.
I garéli i sun natéli ch’i s’atàca au bréme da ciùngiu d’e gùre pe’ nu’ piglià u vairùn. I s’aduvera inta pesca d’i gianchéti pe’ nu’ spurcàři.
 |
 |
Cume se pesca
Mesürà a currénte. Avanti cařà a re’ se mezüra a currénte cu’ in segnà ch’u se ciàma nàta da currénte e u l’è faitu d’in natélu cu’ ina bràssa de caréma e ina pria atacà in sciâ çima.
Se piglia ina mìra de terra, u se lança a bagnu e dopu dui menüti se da’ a mente se a currénte a l’à purtàu u natélu a punente o a levante. A distança d’â mira a se mesüra a barche. Se gh’è tanta currénte se dixe che ghe n’è in füme. De nöte, invece de piglià a mìra, se lànça u férru cu’ in’orsa e se mete u segnà a bagnu arrente a l’orsa, mirandu cantu u se n’è aluntanau dopu dui menüti.
Stivà a re’. Avanti de andà in càřa se stìva a re’ intu gussu,* metendu a bordu pe’ prima a bànda de levante, che a serà pöi l’ürtima a andà a bagnu. Dopu a bànda se mete a bordu u sàcu, ben léstu in sciâ drita d’a pùpa d’u gùssu. Pöi se piglia l’ascelà e se ména a nàta fina intu bastun, pe’ avé u léstu, che sereva a di’ pe’ nu’ da’ de vòte â bànda. Se a bànda a l’avésse de vòte u bréme da ciùngiu u purteréva a fundu chelu da nàta, impedendu â bànda de stà ben destésa.
Ina vòta stivà a re’, se lìga a çima d’a corda d’u barrì in sciû bragotu d’u bastun e se gh’azùnta e corde in nümeru bastante pe’ arrivà â förança duve s’arréze i pesci, ch’a varia segundu u fundu e u postu. A Ventemiglia se càřa da üna fina a ünze corde.
Andà in càřa. Partendu in càřa, se lascia a çìma de l’ürtima corda ligà â re’, a ün d’i pescavui ch’i resta in tèrra, pöi, se a currente a ven da punente, se càřa a re’ versu punente e se a ven da levante, versu levante, in manéira de avé sempre a currente in pupa candu se tira.
U pescavù ch’u càřa a re’ u cumença a mulà e corde standu a pupa, pöi u böta u barrì, u piglia u léstu d’u bastun e u fìřa a re’ menandu a nata perché a banda a l’arrìve lèsta fina inta mànega.
In autru pescavù, dritu intu mezu au gussu, cu’ in pe’ in sciû bordu, u ghe mola a banda in maneira ch’a nu’ s’imbröglie e che a nu’ se fràze, fretandu in sciû bordu d’a barca.
Fenìu de mulà a bànda e i spéssi, se mete a prua in terra e se böta a bagnu a mànega, fandu ben atençiun ch’a séce lésta inte gùře.
Se a mànega a va’ a bagnu imbröglià tüta int’in grupu, se dixe che u pescavù u l’à pigliau ina sòuma.
Cařà a mànega lésta, s’adrìssa turna u gussu e se càřa l’autra bànda cu’u meiximu sistema, dàndughe in largà due möre de bànda e pöi a möřa d’u bastun in terra, mirandu de nu’ restà inarburai.
Vögàndu a casciavöga se porta a çìma in terra duve gh’è za’ càiche pescavù ch’u l’aspeita.
Tirà a re’. Se cumença alura a tirà e due corde fandu ben atenziun che i barrì e a màistra i séce sempre pari e che a re’ a végne sempre in pupa, perché dunca a s’aìssa dau fundu, a nu’ rüma e nu’ se piglia ninte.
De nöte, candu a màistra e i barrì i nu’ se ven, pe’ tegnì a re’ drita se conta i grupi d’e corde e in pescavù u crìa a cheli de l’autra corda: üna, due, tre e via cuscì maniman che i grupi i gh’arriva inte mae.
Candu l’arriva in terra i bastui, besögna piglià chelu da punente sempre léstu, ciü dì pousanduru in sciâ ciaza cu’ e nate versu levante, pöi se cumenca a fa’ e möre e maniman che a mànega a ven in terra, se strenze e due bànde fina a arrivà a pochi metri.
Arrivai ai spessi se tira ciü asbrivau pe’ inmanegà i pesci. Se gh’è d’i pesci ch’i sàuta o ch’i sgàssa, se ghe tira caiche manà de gràva pe’ fari inmanegà.
Dopu avé stracàu a manega s’agànta l’ascelà e se fa’ manega, arrevertegandura pe’ piglià i pesci ch’i sun inte curùne.
I pesci i se çérne e i se mete inte corbe o inte cascete separai segundu a calità. Intantu caiche pescavù u cöglie e corde fandune de möre, arrente ae möre d’ê bànde.
Pöi se lestìsce a mànega, pigliandu de drénte i dui peixin parezai e zirànduřa da revérsa, e se stiva turna a re’ intu gussu, cumençandu dae möre de levante.
Cu’ a sciàbega se pésca i gianchéti a calunche ura d’u giurnu, inti mesi de frevà e de màrzu. I pignurìn, i treglìn e i agùi int’i mesi caudi, da lügliu a setémbre, da l’arbù fina versu ötu, növ’ure.
Suràli, bùghe, paràsine e autri pesci de scàglia i se pésca de nöte, cumençandu dau mese d’avrì fina a setémbre.
NOTA :
* Segundu a maneira de Ventemiglia, duve a currente a l’è ascaixi sempre da punente, se càřa delongu da punente a levante. Pe’ contru, inte A Burdighea e a Mentun se càřa da levante a punente.
GLUSSARIU:
rümà sfregare sul fondo
ciü séga con maglie più strette
caréma cordicella per legare le orse
mesürà a barche lunghezza d’una barca presa come misura
férru àncora del gùssu
ben léstu ripulito da strunchi, gramegna, fi’ de ferru o àutru
ascerà il raccolto dalle gore a cominciare dalla nata de maistra
förança luogo al largo dove i pesci nuotano, o meglio i s’arréze
lèsta priva di volte
frazà consumare per usura
dàndughe in largà praticando un ampio arco
möre de bànda volte di corda raccolta con ordine
inarburai troppo al largo tanto da non poter toccare terra con le corde
peixìn angolo di presa del sacco
U Gianchetà
murturatu di Renzo Villa - 1979
I sun boi i gìancheti crüi cun in po’ d’agru de limun, buglì cun in po’ d’öřiu o int’a menestrina, e nu’ l’è mancu grama ina bela frità de giancheti o dui fresciöi mangiai cun in bon gotu de vin nustrà.
A stagiun d’i giancheti a l’è int’i mesi de frevà e marsu e, ‘sti ani, chi da nui candu a l’andava ben se pescava fina a deixe-chinze rubi 1 pe’ cařa, che sereva a di’ ötanta, çentu e passa chilòi pe’ vouta.
Pe’ tirà u gianchetà ghe vö de ciaze larghe, duve nu’ ghe sece d’i scögli, ni seche inte l’aiga, e i posti boi i l’eira inte Sant’Ana (avanti che a marina a s’a mangesse), a San Giüsepe, int’e Asse, au Turrigliun, a A Burdighea e in Arziglia.
Avura, cu’i möi e i stabilimenti d’i bagni, de ciaze libere ghe n’è arrestau ciü poche e pochi i sun aiscì i giancheti che gh’é int’e nostre aighe, cuscì mangiamu cheli che ven da Manfredonia. (Ancöi mancu ciü ‘si li)
Pe’ pesca i giancheti ghe vö ina re’ fina, u gianchetà o veřu, ch’u s’agiunta au sacu d’a sciàbega e u se tira d’in terra. U sacu u l’è rundu, cume ina manega, longu dai duze ai catorze metri: u primu tocu, veixin a a sciàbega, u l’è fau de maglie spesse e u se ciama segu e l’autru tocu, u veřu, u l’è fin cume ina musselina 2 fau de “tulle” o de cutun. Besögna ch’u sece cuscì perchè i giancheti, pecin cum’i sun, i nu’ pösce sciòrtisene.
A sciàbega, duve a l’è atacà au sacu, a l’à e guře cun de maglie de trei centimetri, pöi ne ven de chele ciü grosse, i mapi, ch’i sun da çinche a deixe centimetri. Dopu cumensa e bande, cu’e maglie de trenta centimetri, longhe da çentu a çentudeixe metri.
E bande e e gure i l’àn surva in breme 3 da nata e suta in breme da ciumbu perchè i pösce sta’ driti inte l’aiga Duve e bande i fenisce ghe ancu’ dui bastui driti atacai cu’ ina braga ae corde che se tira d’i terra. Se corde i sun longhe çentumetri e se ne pö azuntà due o tre.
Duve cumensa e corde gh’é dui bariloti e surva ae gure, gh’è in’orsa de nata, ciütostu grossa, ch’a camina in pei e a se ciama a maistra.
I dui barrì e a maistra i serve a da’ a direçiun d’a re’ perchè candu a se tira, besögna mirà che nu’ se sparege.
U gianchetà u se cařa cu’e marine bunasse, ma mirandu de tegne u cü d’u sacu in facia â cúrrente. Se cumensa da ina parte lasciandu in terra u cavu d’ina corda e pöi cu’u gussu se va in föra fandu tütu in giru fina che nu’ s’arriva turna a terra cu’u cavu de l’autra corda. U giru u se fa’ ciütostu largu de modu che a re’, inte l’aiga, a fasse in röu e a piglie a furma d’a pansa d’ina damixana, cu’u sacu ch’u ghe fasse da colu.
A tirà d’in terra gh’é catru orni pe’ parte e pe’ fa’ ciü forsa i se mete insci’a spala ina çentüra de liban 4 ch’a se ciama a tracola. A tracola, au fundu, a gh’à in tocu de breme duve gh’é ligau in bastunetu o magara in ossu sgarbu che, dàndughe dui o trei giri, u s’ingöglia insci’a corda e u a strossa.
Man’i man che i orni d’insci’a ciaza i tira e corde i se stregne sempre de ciü, cuscì e bande i se serra cianin-cianin e i fan intrà i giancheti int’e gure e de lì int’u sacu.
Ma se, metemu, gh’è ina currente fresca da levante, se stregne sulu i orni ch’i tira a corda da ‘sta parte lì e i autri i stan fermi. Se fa’ cuscì perchè u gianchetà u nu’ se gire che sedunca, in ciü de nu’ piglià de pesci, besögnereva fa’ ina vita da bestie pe’ turnàřu a adrissà.
In’omu u l’arresta insci’u gussu e u l’acumpagna u gianchetà fina in terra, standu maixì da veixin au garelu, ch’a l’è in’orsa de nata, runda, ligà cu’ina caroma au breme da ciumbu d’ê gure. Pö capita che a re’, rascciandu insci’u fundu, a sece tegnüa: alura i orni d’in terra i tira in ragliu e chelu chu l’è insci’u gussu aissandu u garelu u suspende a re’ fina ch’a passe.
I pescavui de Ventemiglia i l’aduverava pocu, ma i burdigoti i nu’ carava mai u gianchetà ch’u nu’ l’avesse u garelu.
Cuscì a l’è a pesca d’i giancheti ch’a se fa’ de giurnu, pe’ u ciü de matin, ma aiscì int’e prime ure d’u dopumezegiurnu e insci’a seirà, ina cara dopu l’autra, fina tantu che se ne piglia.
Mi in po’ u saciu perchè d’u carantaçinche, in tempu de gherra, eira sfulau, cume tante autre gente de Ventemiglia e d’e sou fraziun, ai Spiareti.
De famiglie i stava int’i uteli duve. avanti d’a gherra, ghe vegneva i furestei a passaghe l’invernu; mi stava in via Vinti Setembre, propiu veixin â marina.
I l’eira tempi grami e de fame se ne fava ciü che u luvu. U pan i u dava in giurnu e nu’ l’autru, ma de voute i stava fina trei o catru giurni ch’i mancava de véndine. Me n’avisu che me paire, candu u l’arresceva a piglià a sou raziun de tabacu, u a dava au panaté in scangiu de caiche grissa de pan perchè purresimu levàsse a ciü grossa.
Se fusse au mancu pusciüu andà a pescà dui pesci ! Ma nu, perchè i tedeschi i nu’ vurreva che s’andesse a barchegià cu’i gussi insci’a marina. Pöi, a sun de fa’, caicùn u l’eira arresciüu a fasse da’ in tocu de permessu, pe’ andà sulu de giurnu, se capisce.
Eirimu giüstu de si tempi chi e a stagiun a l’eira bona pe’ i giancheti. Mi eira in garsunassu, ma sun aviau andau dai pescavui a ve’ s’i me pigliava a tirà u gianchetà. Pensava za’ a candu u sacu u sereva arrivau in terra e mi sereva andau dau patrun cu’u mandrigliu largu a fame da’ chele due manae de giancheti che m’aspeitava. Pöi me maire a gh’avereva fau da’ in bugliu e se l’averessimu mangiai, ma-gara sensa pan.
E, di fati, chelu giurnu 5 i m’àva pigliau a tirà a corda e mi m’àva levau e scarpe e m’àva arrebertegau e braghe fina au zenugliu pe’ fa’ ve’ che eira mezu d’u mesté. Arrente a mi gh’eira in vecetu asbigliu 6 ch’i ghe dixeva «U Lilu» e u l’àva delongu fau u pescavù. Tüte e voute ch’u me passava veixin, dopu avé ingügliau u sou tocu de corda, u me dixeva, ascaixi a meza vuxe: «Tira, tira ch’i giancheti i l’arriva ! ».
L’eira ina giurnà cha paresceva d’estae, gh’eira ina laciada, 7 cume se dixe, e a marina a semegliava in trögliu d’öřiu. U sacu u l’eira ascaixi in terra e mi pensava a chela mandreglià de giancheti che avereva purtau in ca’. L’omu insci’u gussu u s’eira za issau in pei e u mirava sut’aiga pe’ ve’ se l’avimu fa’ bona. «Tira, tira ch’i giancheti i l’arriva !», «Tira, tira ch’i giancheti i l’arriva !» tüt’int’in corpu sentemu insci’a marina in tron burdu 8 ch’u deventava maiscì ciü forte cume se fusse stau pe’ arriva u terramotu. Caicün se mete a raglià: «I auruplani, i auruplani !». Nu’ semu stai gain a mulà e tracole e se semu messi a scapà, descaussi cum’eirimu, insc’i giairui d’a ciaza.
Vegu ancura l’omu insci’u gussu ch’u vügava cun tüta a forsa ch’u l’àva int’i brassi pe’ arrivà in terra int’u mentre che u burdelu u n’insurdiva.
Se semu abrivai tüti int’in tumbin d’a ferruvia chu l’eira propiu lì veixin, pöi nu’ m’avisu ciü ben de loche sece capitau. Me ven sulu in mente che a müraglia d’u tumbin duve m’eira arrembau a me dava de testairui,9 de tantu ch’a tremùrava, e che, de de föra, arrivava de büfui d’aria ciü forte de candu sciuscia i venti sferandui.10
Cantu sera dürau ‘su desaversu ? 11 Saciu sulu che, candu a l’è sta’ fenia, semu sciurtì d’int’u tumbin ciü morti che vivi d’â puira. Föra e prie d’a ciaza i l’eira cüverte da ina çene grixa che ne gh’arrestava e peàe 12 drente e lasciü, duve gh’eira i uteli d’i Spiareti, nu’ se vieva ciü ren perché ina nìvuřa de fümu, negra cume u carbun, a scundeva tütu.
U gussu e u gianchetà a currente a se l’àva purtai luntan d’â riva e «U Lilu», cu’a testa int’ina manà,13 u seghitava a dì: «Va’ che ancöi l’amu pigliai i giancheti !».
Pöi, da in’autru tumbin che gh’eira in po’ ciü in là, é sciurtiu ina scadra de tedeschi cu’u scciopu in man ch’i sun vegnüi versu de nui: i n’àn tirau catru giapi,14 i n’àn messu in fiřa e i n’an purtau tüti a l’Utelu Suisse e dessuterrà i morti.
Note:
1) misura di peso: 8 Kg.
2) zanzariera
3) corda
4) sparto
5) 5 marzo 1945. data del primo disastroso bombardamento aereo di Ospedaletti, avvenuto alle ore 15.30
6) arzillo
7) bonaccia
8) sordo
9) scapaccioni
10) Venti impetuosi di Maestro-Tramontana
11) sconquasso, finimondo
12) orme
13) col capo fra le mani
14) latrati, urli rabbiosi
da: LA VOCE INTEMELIA anno XXXIV n. 3 - marzo 1979
