Renzo VILLA - 1977

       A Murtura a l’è delongu sta’ in postu de pescavui perchè, ina vouta, int’a marina davanti au paise, gh’eira bon pe’ pescà e, me n’avisu mi che, inte Bigliamin,¹ gh’eira ina chinzena de gussi.

I omi i l’eira ascaixi tüti pescavui aiscì se, pe’ vive, i nu’ l’andava sulu a pesca, ma i fava aiscì d'u restu perché, cume u dixeva u pruverbiu: «Chi cacia e pesca üsa, in giurnu u mangia e l’autru u müsa».

I pescavui i l’eira gente ch’i l’àva tüti caiche tocu de terra cun catru aurive in po’ de vigna cun caiche arburu de früta, dui surchi de patate, ina bulà de fave e in po’ d’ortu.

E cuscì i tirava avanti aiscì se gh’atocava a trebülà cume bestie, nu’ pe’ ninte alura se dixeva che «San Remu e San Magagliu i l’eira dui marrì santi».

Defati, a vita d’u pescavù a nu’ l’eira gairi bela. Besögnava aissàse de nöte, a tüte e ure e tante voute, i pescavui i nu’ l’andava mancu a dorme a ca’. I durmeva â marina, int’ina barraca, acorgai insc’ina bassaca cina d’arga, magara meza bagnüstrà. L’è pe’ lulì che, candu i l’eira veci, i l’eira tüti cin de reumatismi.

U ciü belu l’eira candu vegneva a marina grossa e i l’àva i inzegni ² a bagnu. De due, una: o lascià che a marina a s’i portesse fina mi nu’ saciu unde, o rezegà a pele pe’ andaři a recampà

Candu, invece se gastava i tempi e i nu’ pùxeva andà a pescà, nu’ l’eira ditu ch’i s’arepouzesse perché i n’aprufitava pe’ cüxe i trémari duve i l’àva de sgarbi. 0püra i parteva e i se n’andava int’in boscu a fasse in sacu de rüsca ³ de pin pe’ fa’ a tenta.⁴

De cheli tempi, e re’ i l’eira fae de cutun, de lin o de canava e besögnava fare buglie int’in grossu pairö, cin d’aiga dusse cun a rüsca de pin drente. Avanti, a rusca a se duxeva pistà int’u murtà fina a fařa deventà a brügaglie cume a sà grossa. A tenta a l’andava fa’ aumenu ina vouta au mese se se vuxeva sarvà e re’ dau marin che sedunca u s’ê mangiava.

De candu in candu besögnava lavà i trémari sbaténduri int’e l’aiga pe’ levaghe a brüma,⁵ che sereva tütu u brütessu ch’i recampa int’a marina: arga, bura e pauta.

In bona fin, i pescavui i nu’ l’àva mai in mumentu de chietu, ni candu fava bon, ni candu vegneva e maregasse.

Aiscì e pescavuire, cuscì i ghe dixeva ae muglié d’i pescavui, i l’àva u sou da fa’: candu â matin, arrivava i gussi in terra, i se pigliava a corba cu’i pesci drente, i sa meteva isci’a testa e, cun u baransun in man, i l’andava a vende.

I ciù famusi pescavui d’A Murtura i l’éira «I Marinai» che, in tempu, i l’àva iscì ustaria. I l’ava u nome cun eli e «Anto d’u Marinà» nisciün l’àva mai vistu cu’e scarpe; astae e invernu u l’andava delongu descaussu cuscì u nu’ l’àva da sta’ lì a levassere candu u l’àva da mete i pei a bagnu.

Pòi gh’eira «I Cicioti», i l’eira ina ramà de frai e i fava tüti i pescavui, i stava ae «Cae Sutane». I l’àva dui gussi: ün u se ciamava «I due fratelli» e l’autru «San Luigi».

«U Gigiu», cun su’ figliu, i l’àva in gussu negru, tütu incatramau, che ina vouta a l’anu, candu acumensava a stagiun d’a pesca, i nu’ u carafatàva, ni i u  pintàva, i u futeva a bagnu numà pe’ fàřu stagnà. U se ciamava «Il Nibbio».

Pöi gh’eira due frai che de stranome i ghe dixeva «Cicheti»: I l’àva in gussu longu, pintau de trei curui, verdu, giancu e russu e u se ciamava «Sorriso».

Gh’eira de cheli chi l’andava a pescà da pe’ eli e, p’u ciü, i l’andava a carà e nasse: chele de fiferru pe’ piglià e murene e chele de corda pe’ piglià e raguste e i düghibai.⁶  E nasse de raguste i l’eira fae de spagu, o, aumenu i l’àva u gureze ⁷ de spagu, pe’ fa’ in modu ch’i nu’ rumpisse i corni, perché ina ragusta ch’a nu’l’à u sou cornu, candu a se va’ a vende, i a paga de menu.

E nasse de e murene, pe’ contru, i l’eira fae de fiferru perché, cun i denti ch’i l’an, i nu’ puresse mòrdire e scapassene. Pe’u ciü, a speransa a l’eira chela che ina murena o in grungu i nu’ l’intresse int’ina nassa de corda perché i n’avereva fau tanti bernissi.⁸

In famusu pescavù de raguste u l’eira «Stupa». Candu u l’eira insci’a marina, s’u vureva di’ caicousa a su’ mugliè, u pigliava a camixòra, u a meteva insc’in remu e pöi u l’aissava a l’aria. Su’ mugliè a stava da mente d’â fenestra e, segundu che segnale u ghe fàva, ela a l’acapiva chelu che «Stupa» u ghe vuxeva di’: - Cara cu’a corbeta che n’òn pigliau tanti ! - opüra - Prepara a merenda, che me ne vegnu a ca’ !

Cume òn za ditu, a A Murtura tüti i l’andava a pescà, fina Armandu «U Borniu» che, meschinetu, u nu’ gh’àva mai vistu, ma u l’andava dapertütu e u sava fa’ de tütu, fina u bancařà. Insc’i gussi u remava de voga e nu’ ghe n’eira de cheli rubusti cume elu pe’ fa’ su travagliu. In sucietà cun me paire i s’àva fau fa’, a Mentun, in gussu de ventidui parmi e i l’andava a pescà inseme.

U gussu u s’aciamava «I due cugini» aiscì se me paire e Armandu i nu’l’éira mancu parenti.

Ina vouta, chi l’eira andai a pescà, i sun stai ubrigai a vegnissene in terra, perchè l’àva aciapai u mà da Punente, ma, candu i sun arivai insc’ê Möse, chi sun de seche periculuse (au tempu de l’autra gherra gh’eira fina arrestau in bastimentu e, au tempu de ‘sta chi, ina ciata), u gussu u s’è destravirau e me paire u s’a pigliau u sou amigu in colu e, nöandu u l’à purtau a sarvamentu, int’i Scüglieti, cheli d’A Murtura, perchè i ghe sun aiscì a Ventemiglia.

In’autru pescavù, de cheli ch’i fàva sucietà da pe’ eli, u l’eira me barba Giuà. U l’eira in’omu grande cume i pin e u l’àva i brassi tantu longhi che, candu u mesürava e carome ⁹ a brasse,¹⁰ u se duxeva cegà ina man dau poussu (cume s’u fusse stau in destrupiau) perché sedunca ciache brassà a ghe vegneva d’in metru e ötanta.

Ghe n’eira pochi cume elu ch’i savesse i posti duve se pigliava e raguste e e murene. U l’àva in gussetu de chinze parmi, grixu, ch’u se ciamava «Selina» e, candu u parteva o u l’arrivava da pescà, u l’eira delongu carregu de nasse tantu che gh’arrestava giüstu in po’ de postu pe’ elu, a pupa, pe’ purré scià.

U l’eira in’omu bravu cume in pan de cà, ch’u t’avereva dau fina e braghe, ma, candu u s’arragiava, u ne dixeva de chele ch’i nu’ brüxava mancu int’u lüme.

Ciü ch’u s’arragiava l’eira candu, de nöte, i ghe sarpava e nasse e i gh’arroubava i pesci che gh’eira drente. U se n’acorzeva perché a ligaüra d’a porteta d’a nassa a nu’ l’eira ciü chela ch’u gh’àva fau elu. De voute pöi gh’eira de vilai che, pe’ fa’ ciü aviau, dopu avéghe sarpau e nasse, i ghe tagliava l’orsa ¹¹ e cuscì u perdeva fina a nassa.

- Vegnesse in terramotu ch’a çima de Gramundu a l’andesse a picà

Insc’i «Scögli de Munegu ¹² e a ghe fesse in’isura ! - u ragliava, ma pöi, candu a gh’eira passà, u l’eira l’omu ciü bravu d’u mundu.

Ina vouta, intantu ch’u tirava u gussu, ina traita ¹³ a ghe l’a inciu mezu d’aiga e elu u fa’:- Vegnesse in malus ch’u pichesse int’a çima d’u Gramundu e u ne fesse tanta reana da püřì ! ¹⁴

Mi credu ch’u diesse se couse perché u l’eira stufu de fa’ de marie vite insci’a marina.

Me barba u nu’ l’àva gairi pascensa cu’i figliöi perché elu u nu’ n’àva e, ansi u nu’ s’eira mai mariau.

Mi, da cheli tempi, eira in figliörame e, candu me barba u me dixeva de andà a pescà cun elu, eira cuntentu cume ina Pàsca. Mirava de faghe sempre tütu ben: gh’insevava i parai,¹⁵ gh’agiütava a avarà u gussu e a tiràřu, mirandu de mete i parai â distansa giüsta; insci’u gussu remava de voga, fandume in po’ de postu int’u mezu a tüte chele nasse. Candu u carava e nassa ghe fava passà a caroma, cianin cianin, ch’a nu’ se imbrögliesse, e candu u e sarpava, ghe l’ingögliava insci’u pagliö, fandu ben atençiun ch’a nu’ fesse de grupi.

Ina vouta eirimu andai a sarpà e nasse insci’e «Cùse» ¹⁶ che sareva lagiù ai cunfin cu’a França, föra u Valun de San Luì. Pe’ arrivaghe, d’inte Bigliamin, besögnava remà ascaixi in’ura. Gh’eira da strusciasse i brassi. Mi eira a prua, insc’i remi, che mirava de tegne u gussu fermu e elu u l’eira a pupa ch’u sarpava. A in certu puntu u se mete a raglià: - Bregantassu, semu tegnüi !

A curente a l’àva fau arestà l’inbandu d’a caroma inganciau inte caiche breca d’u scögliu e nu’ gh’eira ciü versu de tiràřa, a nisciüna moda. - Scia ! Scia, che ghe giramu da l’avirun ! - u me dixeva e, gira che te gira, a caroma a nu’ se desganciava.

Me barba, cu’a bereta int’i ögli, u l’eira a pupa cun ‘sa caroma in man, ch’u seghitava a renegà ¹⁷ e, intantu, eira intrau in po’ de mà leva-leva.¹⁸

L’eira forsci in’ura che giràvimu inte ’su meiximu postu, u gussu u cinciava cume ina rama candu fa’ ventu, e a mi m’acumensava a munta i sarivassi.

Mirava de gardà a marina menu che puxeva, ma pöi, tüt’in t’in corpu, ma dau i ögli int’e l’aiga, e òn vistu passà in cousu negru, longurùu, cun in’areta punciùa ch’a lì, a catru die d’â pařa d’u remu, sciorteva föra de l’aiga d’in bon parmu.

- Barba ! Barba ! Loche l’è ‘sa cousa negra ch’a passa a fi de l’aiga ? - Elu, u nu’ s’è mancu girau a sta’ a ve’, e u me fà: - E cose ti vöi che sece, l’è u pesciucan !-

U pesciucan ? U me l’àva ditu cuscì, cume se fusse passau ina zigurela, ¹⁹ e mi intra che me vegneva d’anguscla, e a puira che m’eira vistu, me son messu a racà cume in bunbun.²⁰

- Daghe föra ! Daghe föra ! - (d’u gussu) u ragliava me barba. Mi me sporgeva dau bordu e cuscì u gussu u s’abandava tütu insc’ina parte e elu ch’u l’eira dritu insci’a pupa, cun e gambe larghe, u l’andava a rezegu de fa’ caiche ciumba.

- Fenìscira ! - u me baunava – Fa’ barca drita ! Mira che, se nu’ ti l’afenisci, te futu a bagnu !

Mi me vegneva in mente u pesciucan ch’u l’eira per lì ch’u girundava, òn lasciau andà i remi e me son andau a scunde suta u tambüru de prua.

- Va’ che l’è l’ürtima vouta !... L’ürtima vouta che ti vegni cun mi - u me dixeva, ma pöi, cume Diu a vusciüu, a caroma a s’è desgancià, a nassa a l’arriva int’u gussu cina de raguste e, a vouta dopu, me barba u m’à turnau a purtà. 

 rivista il: 12 aprile 2015

       Pubblicato sul numero 11 - novembre 2010
             de  LA VOCE INTEMELIA  anno XXXII